Μαρία Μοντεσσόρι
Η παιδαγωγική μας ομάδα έχει μελετήσει τη φιλοσοφία της Μαρίας Μοντεσσόρι, η οποία έφερε μια καινοτομία στη νέα Παιδαγωγική, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ελευθερία στην έκφραση, για την ικανότητα του παιδιού να διδάσκεται μόνο του και για την εκγύμναση των νοητικών και αισθητήριων οργάνων του. Το έργο της χαρακτηρίζεται από βαθιά αγάπη για το παιδί και αγωνιστικότητα για τα δικαιώματα του. Με τη μέθοδό της επανατοποθετεί το σκοπό της εκπαίδευσης για να φτάσει σε μία από της μεγαλύτερες ανακαλύψεις, την ανακάλυψη της προσωπικότητας του παιδιού.
Η παιδαγωγική της σκέψη ξεκινά από το γεγονός ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να αναπτύξουν μία δική τους κοινότητα, στην οποία αποκτούν ατομική υπευθυνότητα και αυτοεκτίμηση.
Ο σεβασμός για το παιδί που κυριαρχεί στις παιδαγωγικές της ιδέες την οδήγησαν να μεταμορφώσει ριζικά το χώρο του Νηπιαγωγείου και να τον προσαρμόσει στα μέτρα και στις ανάγκες των παιδιών. Μία από τις πρώτες ιδέες της ήταν να δοθεί στα παιδιά ειδική επίπλωση που να ταιριάζει στα μέτρα τους και να είναι κατάλληλη για την ηλικία τους. Η Μαρία Μοντεσσόρι σχεδίασε έπιπλα και εργαλεία τα οποία να ταιριάζουν στις δυνατότητες των παιδιών, επειδή θεωρούσε ότι τα παιδιά θα πρέπει να μπορούν να φέρουν σε πέρας όλες τις δουλειές (σκούπισμα, ξεσκόνισμα και πλύσιμο των πιάτων, στρώσιμο και καθάρισμα της τραπεζαρίας, πλύσιμο των ρούχω ν κ.α.). Η πρώτη κίνηση της ήταν να αλλάξει το σχολικό εξοπλισμό και να τον προσαρμόσει στις διαστάσεις των παιδιών, ώστε να μπορούν να κινούνται ελεύθερα.
«Αν δεν υπάρχουν σπίτια κατάλληλα για τα παιδιά τότε ας τα κτίσουμε. Αν δεν κατασκευάζονται αντικείμενα κατάλληλα για τα παιδιά τότε ας τα κατασκευάσουμε εμείς».
Βασικός στόχος του μοντεσσοριανού σχολικού περιβάλλοντος είναι να μπορεί το παιδί να αυτοεξυπηρετηθεί και να ικανοποιεί τις καθημερινές του ανάγκες χωρίς να χρειάζεται να ζητήσει τη βοήθεια του ενήλικου.
«Το παιδί πρέπει να είναι ελεύθερο να δράσει άνετα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον. Πρέπει να έχει επαφή μ’ έναν ενήλικο που να γνωρίζει τους νόμους που κυβερνούν τη ζωή του και που να μην το εμποδίζει υπερπροστατεύοντας το, καθοδηγώντας το ή προτρέποντας το σε μία δράση που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον το παιδί γίνεται ένα άτομο που εργάζεται πολύ σκληρά, που είναι ιδιαίτερα παρατηρητικό και καθόλου καταστροφικό. Είναι φοβερά προσεχτικό, πιο πολύ από τον ενήλικο, εκτελεί τη δουλειά του μεγάλη ακρίβεια, αυτοσυγκεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό, ελέγχει θαυμάσια τις κινήσεις του στόματος του, και υπακούει όχι μόνο πρόθυμα, αλλά με πραγματική ευχαρίστηση, χωρίς να συναγωνίζεται τους συντρόφους του».
Η δασκάλα της μοντεσσοριανής τάξης βοηθά απλά το παιδί να εκτελέσει σωστά την εργασία του. Απλώς το κατευθύνει, δεν επεμβαίνει παρά μόνον όταν το ζητά το ίδιο. Η νέα δασκάλα δεν είναι η αυταρχική οδηγός, αλλά μία σημαντική βοηθός που γνωρίζει τα παιδιά και η οποία, την κατάλληλη στιγμή, τους παρουσιάζει το διδακτικό υλικό με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορέσουν να το γνωρίσουν με τρόπο αυτόνομο.
Μέσω της στάσης που υιοθετεί, η νέα δασκάλα δεν διορθώνει τα λάθη του παιδιού, αλλά προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τα δικά της. Το καθήκον της ως παιδαγωγού εντοπίζεται στο να αφήνει, με κρίση και δεξιοτεχνία, χώρο στο παιδί για την προσωπική του ανάπτυξη, όντας παράλληλα έτοιμη να συνεργαστεί μαζί του με χαρακτήρα ταπεινό και μόνο όταν της το ζητά το παιδί.
Για την παιδαγωγική ομάδα του σχολείου μας, τα λόγια της Μοντεσσόρι είναι ένας φάρος που μας θυμίζει πάντα τη θέση του παιδαγωγού μέσα στη σύγχρονη αγωγή: δεν μπορεί να είναι πλέον ο ενήλικας που θέλει να επιβληθεί στο παιδί όντας σε μόνιμη σύγκρουση μαζί του, αλλά χρειάζεται να λειτουργεί ως σύνδεσμος ανάμεσα στο υλικό και το πνεύμα.
Η μέθοδος Reggio
Στις Μικρές Ιστορίες ακολουθούμε την εναλλακτική μαθησιακή διαδικασία των σχολείων Reggio Emilia της Βόρειας Ιταλίας, των οποίων η προσέγγιση είναι καθαρά παιδοκεντρική. Οι παιδαγωγοί εμπνέουν τα παιδιά να μάθουν και δεν καθοδηγούν. Καθημερινά αξιοποιούνται οι γωνιές δράσης, όπως ο χώρος της βιβλιοθήκης, η γωνιά αισθητηριακής αγωγής, το εικαστικό εργαστήριο κλπ, μιας και το περιβάλλον και η διακόσμηση των χώρων είναι εξαιρετικά σημαντικά και θεωρούνται τα ίδια ως διδακτικά μέσα και εργαλεία μάθησης.
Σύμφωνα με τη φιλοσοφία των σχολείων του Reggio, τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από τις αισθήσεις τους. Αγγίζουν, γεύονται, ανακαλύπτουν τους ήχους… Η καθημερινή τους ενασχόληση με φυσικά υλικά και η οργάνωση του παιχνιδιού τους σε μικρές ομάδες, ενεργοποιούν τη σκέψη και τη φαντασία τους και οδηγούν στη μάθηση.
Τα σχολεία Reggio αφιερώνουν μεγάλο μέρος των σχολικών δραστηριοτήτων στις τέχνες, αφού, σύμφωνα με τη μεθοδολογία Reggio Emilia, τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από πολλαπλές «συμβολικές γλώσσες» που προσφέρουν οι τέχνες, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική, το κουκλοθέατρο, το θεατρικό παιχνίδι…
Το παιδί αποτελείται από εκατό.
Το παιδί έχει εκατό γλώσσες, εκατό χέρια, εκατό ιδέες, εκατό τρόπους να σκέφτεται, να παίζει, να μιλά.
Εκατό, πάντα εκατό τρόπους να ακούει, να θαυμάζει, να αγαπά. Εκατό χαρές για να τραγουδά και να καταλαβαίνει.
Εκατό κόσμους να ανακαλύπτει. Εκατό κόσμους να εφευρίσκει. Εκατό κόσμους να ονειρεύεται.
Το παιδί έχει εκατό γλώσσες (και εκατό, εκατό, εκατό ακόμη).
Αλλά του κλέβουν τις ενενήντα εννιά.
Το σχολείο και ο πολιτισμός διαχωρίζουν το κεφάλι από το σώμα. Λένε στο παιδί:
να σκέφτεται χωρίς τα χέρια,
να τα καταφέρνει χωρίς το μυαλό,
να ακούει και να μη μιλάει,
να καταλαβαίνει χωρίς να χαίρεται,
να αγαπάει και να θαυμάζει μόνο το Πάσχα και τα Χριστούγεννα.
Λένε στο παιδί να ανακαλύψει έναν κόσμο που ήδη υπάρχει. Και από τις εκατό του κλέβουν τις ενενήντα εννιά. Λένε στο παιδί:
ότι η εργασία και το παιχνίδι,
η πραγματικότητα και η φαντασίωση,
η επιστήμη και η φαντασία,
ο ουρανός και η γη,
η λογική και το όνειρο,
είναι πράγματα που δεν ταιριάζουν.
Και έτσι λένε στο παιδί ότι οι εκατό γλώσσες δεν υπάρχουν.
Το παιδί λέει: ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ! ΟΙ ΕΚΑΤΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝ.
LORIS MALAGUZZI
Οι παιδαγωγοί διαμορφώνουν τις αίθουσες δημιουργώντας γωνιές με τραπεζάκια εργασίας και διαδραστικά περιβάλλοντα, όπου τα παιδιά θα μπορούν να παίξουν μεταξύ τους, να λύσουν προβλήματα και να μάθουν να επικοινωνούν αποτελεσματικά.
Οι γονείς είναι επίσης ένα συστατικό ζωτικής σημασίας στη φιλοσοφία του Reggio Emilia. Θεωρούνται ως σύντροφοι, συνεργάτες και υποστηρικτές για τα παιδιά τους. Οι παιδαγωγοί εκτιμούν την αξία των γονέων θεωρώντας τους ως τους πρώτους δασκάλους για το κάθε παιδί και τους συμπεριλαμβάνουν σε κάθε πτυχή του προγράμματος σπουδών.
Στις Μικρές Ιστορίες η φιλοσοφία των σχολείων του Reggio Emilia είναι εμφανής καθημερινά σε κάθε μας δράση. Η piazza, τα atelie, οι αίθουσες, η βιβλιοθήκη, η κουζίνα, τα υλικά, ο φυσικός φωτισμός και οι ξεκάθαρα διαμορφωμένοι χώροι δημιουργούν άπειρες ευκαιρίες για ενεργητική συμμετοχή και μάθηση του παιδιού.
Τα σχολεία της Φύσης
Η ομάδα μας θαυμάζει την Παιδαγωγική του Δάσους και της Φύσης, η οποία αποτελεί μια εναλλακτική πρόταση στο χώρο της εκπαίδευσης, στοχεύοντας στην ανάδειξη εκείνων των στοιχείων του παιδιού (κοινωνικών, συνεργατικών, συναισθηματικών και γνωστικών δεξιοτήτων) που διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στο χτίσιμο μιας ισχυρής προσωπικότητας.
«Στις μέρες μας υπάρχει η ανησυχία ότι τα παιδιά δεν έχουν τόσο πολύ την επαφή με τα δάση, τους πράσινους χώρους και γενικά τη φύση, όπως είχαν οι γονείς τους κάποτε, λόγω άγχους για την ασφάλεια τους, της αλλαγής του τρόπου ζωής των οικογενειών καθώς και εξαιτίας και του πλήθους των εσωτερικών δραστηριοτήτων που είναι πλέον διαθέσιμες. Ως αποτέλεσμα, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από γρήγορους και εντατικούς ρυθμούς ζωής, από έλλειψη σωματικής άσκησης, κακή ψυχική ευεξία, υπάρχουν θέματα κλιματικής αλλαγής και υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Το Σχολείο του Δάσους ή αλλιώς η Παιδαγωγική της Φύσης εντάσσεται σε εκείνη τη διδακτική φιλοσοφία που θεωρεί πως η γνώση χτίζεται από το μαθητή, μέσα από την αλληλεπίδρασή του με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και δεν μεταφέρεται αυτούσια από το δάσκαλο».
Η εκπαίδευση στην ατομική αλλά και τη συνεργατική επίλυση προβλημάτων, η καλλιέργεια γλωσσικών δεξιοτήτων και η ανάπτυξη μαθηματικής σκέψης συναντούν πρόσφορο έδαφος κατά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια της Παιδαγωγικής του Δάσους.
Στις Μικρές Ιστορίες ένα από τα κύρια παιδαγωγικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι το ίδιο το φυσικό περιβάλλον. Υλικά της φύσης όπως το χώμα, τα ξύλα, το νερό, τα φυτά, τα φύλλα βρίσκονται τόσο μέσα στις τάξεις, όσο και στην ταράτσα του σχολείου μας, άμεσα προσβάσιμα από τα παιδιά. Τέλος, οργανώνουμε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της χρονιάς εκδρομές σε χώρους πράσινου (δάση, αστικά άλση, κήπους, παραλίες, μονοπάτια, λόφους, παιδικές χαρές κ.α.).
